AA muhabiri, 25 Nisan Dünya Sıtma Günü vesilesiyle Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) güncel verilerini derledi.
Dişi anofel cinsi sivrisineklerin yol açtığı sıtma, DSÖ tarafından “tedavi edilebilir ve önlenebilir bir hastalık” şeklinde tanımlanmaktadır.
DSÖ’nün geçtiğimiz yıl Aralık ayında yayımladığı “2024 Dünya Sıtma Raporu”na göre, 2023 yılında dünya genelinde 263 milyon sıtma vakası kaydedildi ve 597 bin kişi bu hastalık yüzünden hayatını kaybetti.
5 yaş altındaki çocuklar, sıtma ölümlerinin yüzde 76’sını oluşturarak hastalıktan en fazla etkilenen grup oldu.
TÜM VAKALARIN YAKLAŞIK YÜZDE 94’Ü AFRİKA’DA
Küresel ölçekte yaşanan tüm vakaların yaklaşık yüzde 94’ü ve ölümlerin yüzde 95’i, 2023 yılı itibarıyla Afrika’da gerçekleşti; bu ülkelerde 246 milyon kişiye sıtma teşhisi konuldu.
Dünyadaki sıtma vakalarının yarısından fazlası, salgının en yoğun yaşandığı Nijerya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (KDC), Uganda, Etiyopya ve Mozambik’te kaydedilmiştir.
Afrika’da orta ila yüksek bulaşma riski taşıyan 33 ülkede 2023 yılı içinde tahminen 12,4 milyon hamile kadının sıtma enfeksiyonuna maruz kaldığı tahmin edilmektedir. Bu durumdan dolayı düşük doğum ağırlığına sahip bebek doğumlarının yaklaşık 551 bini, gebelere yönelik özel müdahalelerle engellenmiştir.
Amerika kıtaları genelinde toplam vakaların yaklaşık yüzde 77’si, Brezilya, Kolombiya, Venezuela ve Bolivya’da görülmekte; buna karşın Arjantin, Belize, El Salvador ve Paraguay ise çok düşük vaka sayıları sebebiyle “sıtmadan arındırılmış” ülkeler arasında yer almaktadır.
Doğu Akdeniz bölgesinde görülen vakaların yüzde 35,2’si Afganistan ve Pakistan’da tespit edilirken, Sudan’daki güvenlik sorunları, Yemen’deki veri akışındaki sıkıntılar ve Somali’deki veri kalitesiyle ilgili problemler nedeniyle bu ülkelerle ilgili güvenilir verilere ulaşılamamaktadır.
Buna rağmen, 2023 yılı itibarıyla Cibuti, Pakistan, Sudan ve Yemen haricinde bölgede sıtma kaynaklı ölüm bildirilmediği gözlemlenmiştir.
Avrupa’da ise 2015 yılından bu yana herhangi bir sıtma vakası kaydedilmemiştir.
Dünya genelindeki sıtma vakalarının yüzde 1,5’i Güneydoğu Asya’da tespit edilirken, bu bölgedeki tanıların yarısı Hindistan’da yapılmıştır.
ÖNLEM VE TEDAVİ
DSÖ, sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde parazit taşıyıcı sivrisineklerden korunmak için ilaçlı cibinliklerin kullanılmasını, sıtma belirtileri görüldüğünde sağlık kuruluşlarına gitmeyi ve tedavi süresi boyunca sıtma aşılarını kullanmayı önermektedir.
Salgının yaygın olduğu ülkelerde 2019 yılından bu yana DSÖ’nün öncülüğünde, Küresel Aşı ve Bağışıklama İttifakı (GAVİ), AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Mücadele Küresel Fonu (Küresel Fon) ve Unitaid’in sağladığı fonlarla aşı uygulamaları gerçekleştirilmektedir.
Ekim 2023’te DSÖ, ilk sıtma aşısı olan RTS,S/AS01’in (RTS,S) devam eden uygulaması için ikinci bir aşı olan R21/Matrix-M’yi (R21) önerdi ve risk altındaki bölgelerdeki çocuklar için yeterli aşı tedarikini sağladı.
Bu girişimler sayesinde, 2000-2023 döneminde sıtma kaynaklı 2,2 milyar vakanın önlendiği tahmin edilmektedir.
DSÖ’nın 2016-2030 dönemi için hazırladığı “Sıtma için Küresel Teknik Strateji”de belirlenen hedeflere ulaşmak amacıyla, 2025 yılına kadar sıtma araştırmalarına 9,3 milyar dolar yatırım yapılması gerektiği vurgulanmaktadır.
Sıtma testleri, sıtma parazitinin ürettiği belirli proteinleri tespit etmekte ancak bu proteinleri üretmeyen mutasyonlu parazitleri tanımlayamamaktadır. Mutasyonlu parazitler, 2023 yılında ilk kez Burkina Faso, Çad, Togo ve Endonezya gibi 41 ülkede görülmüştür.
Türkiye’de, Sağlık Bakanlığı’nın yürüttüğü çalışmalar neticesinde yerli sıtma enfeksiyonu ortadan kaldırılmış olup, 2010 yılından bu yana yalnızca yurtdışı kaynaklı vakalar tespit edilmiştir.
DSÖ’nün verilerine göre, 2022 yılında dünya genelinde 249 milyon sıtma vakası tespit edilmiş ve hastalık nedeniyle 608 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
