1999 yılından itibaren toplanan deprem vergisi miktarı milyarlarca liraya ulaşmasına rağmen, olası bir İstanbul depreminin hazırlıkları hala yetersiz gözükmekte. Deprem için ayrılan bu büyük kaynaklar, gerçekten depreme karşı alınan önlemler için harcandı mı?
Deprem vergileri neden dikkat çekiyor?
İstanbul’da meydana gelen her büyük sarsıntının ardından, kamuoyunda deprem vergisi tartışmaları tekrar gündeme gelmektedir. 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremlerinin ardından başlatılan bu vergi uygulaması, zamanla “deprem vergisi” olarak anılmaya başladı. İlk etapta geçici olarak uygulanan özel iletişim vergisi, 2004 itibarıyla kalıcı duruma getirildi ve devletin önemli gelir kalemlerinden biri haline geldi.
Milyarların üzerinde toplandı, sonuç ne oldu?
19 Mayıs Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Murat Batı’nın verilerine göre, Mart 2025 itibarıyla özel iletişim vergisi tahsilatı 145 milyar lirayı, yani yaklaşık 40 milyar 165 milyon dolara ulaştı. 2025 yılı için hedeflenen gelir ise 45,1 milyar lira. Ocak-Mart döneminde toplanan tutar şimdiden 9,9 milyar lirayı bulmuş durumda. Ancak bu büyük kaynakların ne şekilde ve nereye harcandığına ilişkin net bir bilgi yok.
Maliye Bakanlığı’ndan gelen açıklama nedir?
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, daha önce TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı açıklamada, “Deprem vergisi diye ayrı bir kalem bulunmadığını, tüm vergilerin genel bütçe havuzunda toplandığını” ifade etti. Şimşek, o dönemdeki söylemini yineleyerek, “Bu vergiler eğitim, sağlık, yollar ve tarım gibi alanlarda harcandı. Eğer özel bir deprem fonu kurulmuş olsaydı, harcamaları doğrudan izlemek mümkün olabilirdi” dedi.
Afet Yeniden İmar Fonu ne zaman hayata geçirildi?
6 Şubat 2023 tarihlerinde yaşanan depremlerin ardından meydana gelen büyük yıkım sonucunda, 21 Mart 2023 tarihinde Afet Yeniden İmar Fonu oluşturuldu. Ancak bu fon, yalnızca afet sonrası gerçekleştirilecek çalışmaları desteklemeyi amaçlıyor. Fonun temel amacı, doğal afetlerden etkilenen bölgelerde altyapı ve üstyapı projelerine finansman sağlamaktır. Yönetim Kurulu, Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında, ilgili bakanlık temsilcilerinden oluşmaktadır.
Fonun harcamaları şeffaf mı?
Afet Yeniden İmar Fonu’na ilişkin harcamalara dair kamuoyuna sunulan net bir bilgi mevcut değil. 2024 yılı Hazine ve Maliye Bakanlığı Faaliyet Raporu’nda, fonun bakanlığa bağlı bir kuruluş olarak yer aldığı belirtilse de, harcamaların ayrıntıları paylaşılmamıştır. Söz konusu raporda, 150,9 milyar liranın TOKİ aracılığıyla kentsel dönüşüm ve mekansal planlama projelerine aktarıldığı bilgisi bulunmaktadır.
AFAD’ın bütçesi hangi seviyeye ulaştı?
Türkiye’de afet yönetiminden sorumlu olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) için 2025 yılı bütçesi 266,9 milyar liraya ulaşmış durumda. Bu rakam, birçok bakanlığın bütçesini geride bırakırken, öne çıkan bir diğer nokta, ayrılan bu kaynağın çoğunlukla afet sonrası müdahalelerine yönlendirilmesidir.
İstanbul depreminin ardından hazırlıklar ne durumda?
Uzmanlar, 1999 depremlerinden bu yana geçen süre ve toplanan milyarlarca lira göz önüne alındığında, İstanbul ve çevresindeki deprem hazırlıkları için gereken önlemlerin halen yetersiz olduğunu dile getirmektedir. Özellikle yapı stokunun güçlendirilmesi, acil toplanma alanlarının artırılması ve kamu binalarının yenilenmesi gibi kritik adımların büyük ölçüde eksik kaldığı dikkat çekilmektedir.
