Arkeologlar, Senegal’deki Thiaroye askeri mezarlığında gerçekleştirdikleri kazılar aracılığıyla, Fransız sömürge güçlerinin İkinci Dünya Savaşı sırasında işlediği bir katliamın ardındaki gerçekleri gün yüzüne çıkarmaya çalışıyor. Bu mezarlık, geçmişte yaşanan olayların izlerini taşırken, araştırmaların yoğun bir şekilde devam ettiği bir alan konumunda.
Senegal’in başkenti Dakar’ın yakınlarındaki Thiaroye askeri mezarlığında, Fransız sömürge dönemine ait kanıtlar aranıyor. Mezarlık, 1944 yılının kasım ayında Batı Afrika ülkelerinden yaklaşık 1,600 askerin, Fransa için savaşırken Almanya tarafından esir alınıp Thiaroye kampına gönderilmesi sonrasında meydana gelen katliamın izlerini taşıyor. Kısa bir süre içinde ödenmeyen maaşlar ve beyaz askerlerle eşit muamele talebinin karşılanmaması, askerler arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. 1 Aralık’ta Fransız birlikleri bu askerlere ateş açarak büyük bir trajediye neden oldu. Olayın koşulları, ölü sayısı ve gömüldükleri yer hâlâ netlik kazanmış değil.
AFP ekibi, arkeologların gömülü kalıntıları bulmak ve incelemek amacıyla gerçekleştirdiği kazıları yerinde gördü. Beyaz taşlar ve beton kenarlıklarla işaretlenmiş 202 mezar sırası, deniz kabukları ile kaplı durumda. Ancak mezarların kime ait olduğu ve her bir mezar taşının altında gerçek bir bedenin bulunup bulunmadığı henüz kesinlik kazanmadı. Araştırmacılar, mezarların yalnızca çok küçük bir kısmını kazabildi.
Mezarlık, 1926 yılında sömürgeci Fransa tarafından Afrikalı askerlerin gömülmesi amacıyla oluşturulmuştu. Bazı araştırmacılar, burada Thiaroye katliamında hayatını kaybeden askerlerin gömüldüğüne inanıyor. Arkeologların çalışmalarını simgeleyen mavi plastikle kaplanmış mezar kapları, kazı sürecinin ilerlediğini gösteriyor.
Senegal, katliamın tam olarak araştırılabilmesi için Fransız sömürge arşivlerine erişimin oldukça zor olduğunu vurguluyor. Bu nedenle Senegal Ordusu Arşivleri ve Tarihi Mirası Direktörü Albay Saliou Ngom, “yeraltını konuşturmanın” elzem olduğunu belirtiyor. Arkeologlar, şu ana kadar iki büyük baobab ağacının altında ilk kazılarını gerçekleştirdi. Bu devasa ağaçlar, gömülü cesetlerin yerini gösterebiliyor. Silahlı Kuvvetler Müzesi teknik danışmanı ve tarih-coğrafya profesörü Mamadou Kone, baobabın “kalkerli toprakları seven” bir ağaç olduğunu ifade ederek, “Bir yerde kemikler varsa, genellikle orada baobab da vardır” dedi.
Araştırmacılar, 16 Ekim’de Senegal Cumhurbaşkanı Bassirou Diomaye Faye’ye sundukları resmi raporda, katliamı “önceden planlanmış” ve “örtbas edilmiş” olarak tanımladı; ölü sayısının ise büyük ölçüde eksik bildirildiğini dile getirdi. O dönemde Fransız sömürge yetkilileri, 70 kadar askerin öldüğünü iddia etmişti. Ancak araştırmacılar, en güvenilir tahminlerin ölü sayısının 300 ile 400 arasında olduğunu ve bazı askerlerin Thiaroye mezarlığına gömüldüğünü gösterdiğini belirtiyor.
Kazıya öncülük eden arkeologlardan Mustafa Sall, ilk 34 mezardan 7’sinin kazıldığını açıkladı. Albay Ngom, “Arkeologlar yedi iskelet buldu. Bu, tarihi gerçeği arayışta çok önemli bir adım” dedi. Sall, bir iskelette kalbin bulunduğu sol tarafta bir kurşun tespit ettiklerini belirtti. Bazı iskeletlerde omurga, kaburga ya da kafatasının eksik olduğunu ve bazı bireylerin bacaklarına bağlı demir zincirlerle gömüldüğünü ifade etti; bu durumun da onların şiddet gördüğünü kanıtladığını söyledi.
Sall, mezarların kalıntılardan daha yeni olduğunu vurgulayarak, “Bir olasılık, mezarların ilk gömülmeden sonra yapıldığı ya da düzgün bir şekilde gömülmüş gibi göstermek için sahnelendiği yönünde” dedi. Bir sonraki önemli adımın DNA örnekleri alınarak bireylerin kökenlerinin belirlenmesi olacağını belirten Sall, “Ön sonuçlar tüm soruları yanıtlamamıza olanak tanımıyor” dedi. Ayrıca balistik uzmanları, kullanılan askerî teçhizat hakkında bilgi sağlayacak.
Senegal hükümeti, mezarlığın alt katmanlarını daha iyi incelemek için yer altı tarama radarı (GPR) sipariş etti. Albay Ngom, “81 yıldır tarihî gerçeği arıyoruz. Eğer yeraltı bize bu gerçeği sunarsa, bundan daha anlamlı bir şey olamaz” diye konuştu. Cumhurbaşkanı Faye de askerlerin anısını yaşatma sözü vererek, toplu mezar içermesi muhtemel tüm alanlarda arkeolojik kazıların devamına onay verdi. Kasım 2024’te, katliamın 80’inci yıl dönümüne yaklaşırken, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransız sömürge güçlerinin Thiaroye’de bir “katliam” gerçekleştirdiğini resmen kabul etti.
